Krimpenerwaard Op de Kaart (5)

In het kader van Open Monumentendag 2009 heb ik in samenwerking met de Historische Vereniging Ouderkerck op d’IJssel de tentoonstelling ‘Op de Kaart’ samengesteld.

Steden

Dat Ammerstol en Haastrecht ooit tot stad zijn verheven is niet zo bekend. Wellicht komt dit omdat zij de status van dorp nooit zijn ontgroeid. Schoonhoven is echter historisch een belangrijkste stad geweest en Gouda heeft zelfs enige tijd in haar schaduw gestaan. Krimpen aan de IJssel mag zich met haar kleine 30.000 inwoners tegenwoordig de grootste stad van de Krimpenerwaard noemen.

De stadsrechten van Haastrecht zijn twijfelachtig, maar het historische dorp heeft duidelijke kernmerken van een pre-stedelijke nederzetting met een dam, een haven en een fraai stadhuis. Ook de kerk, waarvan het koor eind 16^e eeuw verwoest werd, is indrukwekkend voor zo’n kleine plaats.
Ammerstol dankt haar stadsrechten aan graaf Willem III in 1322. Maar door de nabijheid van Schoonhoven kon zij de verwachtingen niet waar maken.

Dat Schoonhoven ooit een vestingstad in de Hollandse Waterlinie was, is nog duidelijk te herkennen aan de stervorm in de stadsplattegrond. In 1816 werd de vesting van Schoonhoven opgeheven. Vanaf dat jaar werd de Nieuwe Hollandse Waterlinie verplaatst naar het oosten langs de stad Utrecht. In de loop van de negentiende en twintigste eeuw werden de bastions afgebroken en de grachten gedempt. Men legde parken aan en later bouwde men aan de westzijde huizen. In het stratenpatroon bleef de herinnering bestaan.

Begin 14^e eeuw is men begonnen om Schoonhoven te versterken met het graven van een gracht. Deze Oude Singel is daar nog steeds een stille getuige van. Op de uitgegraven grond legde men een muur met poorten en torens rond de stad.
De jaren van de Opstand, eind 16^e eeuw waren aanleiding om de Middeleeuwse muren te versterken en te vervangen door bastions. Drie van de oorspronkelijk zeven werden aan de oostkant gerealiseerd. Pas rond 1672 volgde de voltooiing met nog eens vijf bolwerken.

Krimpen aan de IJssel kon vroeger nauwelijks de naam van dorp dragen. Pas in de negentiende eeuw kreeg zij haar eigen kerk en in 1916 werd het eerste raadhuis gebouwd. Van een echt centrum was er dus geen sprake, hoewel op plek waar de Lekdijk en de IJsseldijk samenkomen, bevindt zich de Veerdam wat als oude centrum heeft gediend.
In 1960 werd een nieuw winkelcentrum geopend op het Raadhuisplein, waardoor de winkels zich van de dijk naar de nieuwbouw wijk verplaatsten. In 1967 kwam daar het nieuwe raadhuis bij. In de jaren zeventig en tachtig is het nieuwe centrum van Krimpen aan de IJssel uitgebreid en gemoderniseerd door de groei van het dorp.

De eerste uitbreiding van het dorp kwam al voor de Tweede Wereldoorlog op gang, met sociale woningbouw rond de Tuinstraat. Met de komst van de Algerabrug namen de uitbreidingsplannen een hoge vlucht.
Eerst werd de polder Kortland volgebouwd, waarbij de straten in grote lijnen het patroon van de oude kavelsloten volgden. Rond 1980 was de nieuwe wijk volgebouwd. In de jaren zeventig is men begonnen in de polder Langeland. In reactie op de jaren van wederopbouw, werd de menselijke maat belangrijk, wat uitdrukking kreeg in een patroon van woonerven met geknikte straten. De oorspronkelijke kavelstructuur is hier niet meer te herkennen.