In het kader van Open Monumentendag 2018 heb ik meegewerkt aan de teksten voor het programmaboekje. Ik nam hier voornamelijk het religieuze erfgoed voor mijn rekening.
Sint Jan
Het begon hier met de dertiende-eeuwse hofkapel van de heren van der Goude. Dat deze kleine parochiekerk omringd was door een gracht is nog te zien in het straatwerk bij de toren, dat daar enigszins afloopt. De toren zelf werd pas rond 1350 opgetrokken om onder andere dienst te doen als wachttoren. De onderste gelding is dan ook het oudst zichtbare deel van de huidige Sint Jan, evenals het kapiteel met boogaanzet dat binnen – naast glas 1 – te zien is.
De kerk is meermalen geteisterd door brand, zodat dankzij uitbreiding en verfraaiing de Sint Jan niet alleen de langste kerk van ons land is geworden, maar ook de kerk met de wereldberoemde glazen.
Buitenom is de bouwgeschiedenis van de Sint Jan prachtig te volgen in rood baksteen met speklagen, gele IJsselsteentjes en Gobertang gesteente. Dit natuursteen werd eind 15e eeuw in groten getale vanuit de omgeving van Brussel aangevoerd. Het vrije uitzicht op het koor was overigens voor het kerkbestuur de aanleiding om eens flink uit te pakken. Aan deze zijde geven juist de witgrijze topgevels nog meer allure aan het vijfzijdige koor.
Bij de brand van 1552 gingen vrijwel alle oorspronkelijk ramen verloren, zodat het kerkbestuur een beroep deed op bestuurders en welgestelden om bij te dragen in het herstel van de vensters. Met schenkingen vanuit geestelijke en wereldlijke richtingen is zo een unieke compositie van glasschilderkunst ontstaan. Deze caleidoscoop van kleuren trekt dan ook sinds het begin van de 17e eeuw bezoekers van zowel binnen als buiten Europa.
De unieke vensters vertegenwoordigen zowel de rooms-katholieke als de protestantse traditie. De glazen in het koor, die het leven van Johannes de Doper tonen, werden voor 1572 geschonken door vertegenwoordigers van het Sticht Utrecht. De glazen in de zijbeuken ademen daarentegen de nieuwe tijd van na 1572 uit, waarbij voornamelijk de steden van Holland als schenkers optraden. Het Koningsglas (7) werd overigens door Filips II van Spanje geschonken, een grote eer voor de stad Gouda. Van recentere datum is het Erasmusglas (1c) dat geplaatst werd ter gelegenheid van het Erasmusjaar in 2016.