In het kader van Open Monumentendag 2018 heb ik meegewerkt aan de teksten voor het programmaboekje. Ik nam hier voornamelijk het religieuze erfgoed voor mijn rekening.
Vrije Evangelische Gemeente
De joodse gemeente zal trots geweest zijn toen op 14 september 1827 hun nieuwe synagoge ingewijd werd in het bijzijn van de burgemeester. Binnen enkele jaren had men voldoende geld ingezameld voor deze nieuwbouw, waarbij onderwijzer en voorzanger Mozes Monasch zelfs naar Engeland was gereisd om daar zijn contacten aan te spreken. Dertig jaar lang had men dienst gehouden in de voormalige kerk van de Doopsgezinden, maar vanwege bouwvalligheid moest deze gesloopt worden.
De architect van de nieuwe sjoel moet haast wel geïnspireerd zijn door het Catherina Gasthuiskapel elders in de stad. Dezelfde tuitgevel met fronton, daaronder een roosvenster en drie vensters met gotische tracering. Samen met de monumentale voordeur en de trap met stoeppalen, sluit het ontwerp aan bij de neoclassicistische architectuur uit die dagen.
De meeste joodse gezinnen woonden in de straten rond de ‘sjoel’, dat afgeleid is van het Duitse Schule omdat men in de synagoge vooral onderwezen werd. Men verhandelde allerlei waren op straat of als kleine zelfstandige. De gemeenschap groeide en het joodse verenigingsleven bloeide, hoewel eind 19e eeuw weer veel gezinnen naar elders vertrokken vanwege betere vooruitzichten. Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog ving de stad joodse vluchtelingen op uit Duitsland en het gebombardeerde Rotterdam. Het tragische is dat vervolgens in 1943 vrijwel alle joodse inwoners zijn afgevoerd. Slechts veertig overleefden en troffen bij terugkeer een totaal vernielde synagoge aan.
Op de hardstenen gevelsteen boven de deur staat de huidige eigenaar vermeld. Na de oorlog was de joodse gemeente namelijk genoodzaakt om afstand te doen van de synagoge en verkocht het gebouw aan de Vrije Evangelische Gemeente op voorwaarde dat niets meer zou herinneren aan dit joodse erfgoed. Dat is niet echt gelukt, want in de volksmond wordt het gebouw nog steeds de oude synagoge genoemd en sinds 1997 hangt op de deur een monument ter herinnering aan de joodse verleden.
De Vrije Evangelische Gemeente heeft met zorg de synagoge aangepast en onderhouden. Binnen herinnert de galerij nog aan de vrouwenafdeling en wie goed kijkt, ziet wellicht nog de sporen van de twaalf vensters – als verwijzing naar de twaalf stammen van Israël – die er ooit waren.